Vršac od stihova varoš je poslednja pesma iz nedovršene knjige (ili kruga) Vaska Pope „Lepa varoš V“, o kojoj je moj prijatelj Đura Mrđa režirao TV film sa umetnicima Radom Đuričin i Ivanom Jagodićem u glavnim ulogama.
Prolazim između pesama Pope kao da hodam kroz ulice Vršca. Vasko i Ivan nisu u Vršcu rođeni, ali kao da jesu, kao što smo stvarno Rada, Đura i autor ove male dopisnice, ne kutije. Dvoje živih potvrdiće, overiće rečenice piščeve karte.
Da je V ili V. ili W. junak ili antijunak nekog romana, prosečnog ili genijalnog, ne bi prezao da poništi vreme. Uveo bi tezu, tvrdnju, ne baš kao veliki majstor Ajnštajn, da vreme ne postoji. Izmislili su ga pisci i drugi umetnici. Kula, srpski rečeno (nemački Ruine), nad gradom je više kao sivi div osmatrač nego posmatrani spomenik.
Najbolji pogled na to kameno čudovište, nazubljeno, koje poništava vreme, jeste iz dve ulice Čukurmale, zavojite Stefana Nemanje (razglednica u prilogu) i Njegoševe (sa zapada). Brojne legende vezane su za Kulu, o kojima je pisao, ili ih izmislio, Dušan Belča rodom iz Dobrice, banatskog sela pored Ilandže, sela praočeva Miloša Crnjanskog, koji je u putopisima pominjao V. Imao je i dvoboj na Vršačkom bregu, gde mu je suparnik vešti Tadija Sondermajer poštedeo život i svetskoj književnosti darovao dela velikog pisca.
Mnoge znamenite ličnosti rođene su ili odrasle u Vršcu, da bi životni put završile drugde (slikar Paja Jovanović u Beču, Popa i Vladimir Stojšin, arhitekta Dragiša Brašovan u Beogradu), ali pisci Sterija, Dušan Kopčalić, šahista Bora Kostić i drugi u Vršcu. Svako od njih je na poseban način razmišljao o V i video ga drugačijim očima.
Putovali su i šetali. I mnogi spomenici su se šetali po Vršcu. Sterijin, delo Riste Stijovića, 1934, iz jezgra varoši je otišao u Gradsku baštu, prvi, a drugi (rad Jovana Soldatovića, 1981) s jednog mesta u centru na drugo, kao i Popin (1999), glave nalik ptičjoj, kojem je mesto u enterijeru.
Nemački pesnik koji nije rođen u V, Nikolaus Lenau, po rođenju i smrti četiri godine stariji od Sterije, dvaput je dobio bronzano poprsje u Gradskoj bašti, 1912. i 2002. Umetnici u Lepoj varoši V nemaju sreće sa svojim spomenicima. I Bora Kostić Zvonimira Santrača prošetao je promenadom dvaput. Neimarska zdanja su ostala na mestima, osim onih koje su novi nevešti zidari porušili da bi socrealizmu udahnuli život novim zgradama poljskim strašilima ili krematorijumu nalik, kako je napisao pisac.
Najznačajniji datum u životu Vršca je 28. jun, Vidovdan, kada su se srpska i nemačka opština 1794. ujedinile u grad. O V-u Popa i drugi pisali su pesme, priče, romane, drame, putopise, reportaže, naučne tekstove, ali se o varoši malo zna. Ona lepo ćuti. I čeka.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
