Prva odštampana novčanica od deset dinara

Prvobitno novac za našu zemlju izrađivao se u Njujorku i Francuskoj, dok su kovanice nastajale u Londonu i Parizu, što je bio slučaj sve do podizanja Zavoda. Ova institucija postoji skoro 90 godina. Zanimljivu priču o istorijatu Zavoda ispričao je pre nekoliko godina za naš list tadašnji direktor kovnice Slobodan Đurović.

Izgradnja Zavoda, po ugledu na evropske, započeta je još 1927. po projektu arhitekte Josifa Najmana, a u projektovanju je učestvovao i Milivoje Obradović, koji je kasnije postao i prvi generalni direktor ove „fabrike novca“. Odlučeno je da lokacija za gradnju bude uz Topčidersku reku, uz južni kraj pruge ka Skoplju, upravo sa namerom da ne bude u gradu niti uz neku važniju saobraćajnicu. Izgradnja je završena 1929. godine, dok je redovna proizvodnja novčanica počela već naredne godine. Međutim, prva novčanica odštampana je baš 1929. To je bila novčanica u vrednosti od deset dinara po ugledu na već postojeću iz 1926. Na ovoj novčanici nalazila se slika Spomenika slobodi, skulptora Đorđa Jovanovića, koja se nalazi danas u zgradi Narodne banke Srbije u ulici Kralja Petra.

Papir za novčanice je, međutim, sve do Drugog svetskog rata stizao iz Francuske i Engleske, da bi kasnije bio rađen u Sloveniji. U to vreme Zavod je predstavljao jednu od najmodernijih institucija te vrste u svetu. Prvih godina postojanja ovaj objekat posetio je i veliki broj domaćih i stranih istaknutih političara.

Srebrni novac tada proizvodila je privatna kovnica Bošković a.d., sve do odluke kralja da se napravi državna kovnica novca. Tako je kovnica izgrađena u sklopu Zavoda 1937. i ubrzo je započeta i proizvodnja kovanog novca. Zavod je u početku posedovao i sopstvenu elektranu, bunare za vodu, a u okviru njega obavljalo se i školovanje zaposlenih. U okolini nalazio se i stambeni krug u kom su stanovali prvi direktori i majstori.

Zavod nikada tokom svog postojanja nije prestajao sa radom, sem što za vreme Drugog svetskog rata nije korišćen za štampanje državnog novca, već je služio za potrebe nemačke vojske. Kroz umetnički studio Zavoda prošli su i mnogi istaknuti umetnici, među kojima su Paja Jovanović, Pomorišac, Beta Vukanović, Đorđe Andrejević Kun i drugi. Najveći broj novčanica na ovom mestu odštampan je u periodu od februara 1992. do decembra 1993. kada je inflacija u zemlji bila čak 34 miliona odsto na mesečnom nivou. U tom periodu izdato je 100 novčanica različitih nominalnih vrednosti.

U kovnici je, osim kovanog novca, izrađen i veliki broj medalja za razna takmičenja. Među njima su i velika sportska takmičenja, kao što su Mediteranske igre, Zimske olimpijske igre u Sarajevu, Šahovska olimpijada, Svetsko prvenstvo u skijaškim letovima na Planici, Svetsko prvenstvo u vaterpolu – Fina Kup i drugi. Ova institucija je tokom svog postojanja prošla i kroz nekoliko procesa modernizacije.

Danas Zavod, osim novčanica, kovanog novca i vrednosnih papira, proizvodi i putne isprave, platne kartice, kao i ordenje, medalje i plakete. Moderno je opremljen i predstavlja potpuno autonomnu instituciju u radu. Zgrada u kojoj se nalazi je i zaštićeni spomenik kulture.