Od buntovnika do barda

Angažman je prihvatio posle pedagoškog iskustva u hrvatskim školama, od Krapine, preko Broda, do Zagreba, a na poziv prijatelja Petra Dobrovića.

Njegove veze s našim krajevima začinju se znatno ranije, kada je kao student upoznao Ivana Meštrovića i prihvatio njegove ideje jugoslovenstva.

U Beogradu je 1912. posetio, s grupom hrvatskih slikara, IV jugoslovensku umetničku izložbu i objavio o njoj i danas značajnu kritiku.

Taj događaj obeležen je fotografijom iz vrta doma Nadežde Petrović u Ratarskoj ulici.

Izlagao je na narednoj, V jugoslovenskoj umetničkoj izložbi, gde je u okviru postavke Proljetnjeg salona izložio portret Tina Ujevića.

Kao pripadnik Grupe nezavisnih umjetnika, izlagao je između 1924. i 1928. godine, u nekoliko vojvođanskih gradova.

U Senti je izložbu pomogao čuveni kolekcionar Joca Vujić, koji je i otkupio deo postavke.

U Beogradu je priredio i retrospektivnu izložbu, u Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“ krajem novembra 1939. godine i tako postao i deo beogradskog umetničkog miljea.

Mišeove veze s Beogradom prekinute su nakon izbijanja Drugog svetskog rata i smrti Petra Dobrovića, ali se njegove slike danas nalaze u fondovina Narodnog muzeja, Muzeja savremene umetnosti i kao deo Zbirke Flegl, u Muzeju grada Beograda.

Iako se radi o vrhunskim radovima, oni se, sticajem okolnosti, nisu našli u postavci „Od buntovnika do barda“, koja je pre nekoliko dana otvorena u Modernoj galeriji u Zagrebu, povodom 130 godina od rođenja i 50 godina od smrti umetnika.

Hrvatski slikar Jerolim Miše se prvo školuje kod Emanuela Vidovića.

Potom je u Zagrebu, u Privremenoj višoj školi za umjetnost i umjetni obrt, kod Otona Ivekovića, odakle je izbačen posle godinu dana, jer je slike profesora Crnčića nazvao „turističkom umjetnošću“.

Rani radovi iz Zagreba i iz kasnijih studija u Rimu i Firenci, uglavnom su izgubljeni, ali već tada se u njemu začinje buntovni i kritičarski nerv.

Za njegovo konačno formiranje presudno je putovanje u Nemačku 1922. godine i poseta Minhenu, Berlinu i Drezdenu.

Posle 1925. godine, kad se  nastanio u Zagrebu, započela su njegova studijska putovanja u Pariz i česte posete dalmatinskim ostrvima i gradovima.

Dalja karijera nakon Drugog svetskog rata vezana je za Zagreb, predavačko mesto na Akademiji, članstvo u JAZU-u, sve do pred kraj života, kada se vraća u Split.

Zbog privrženosti primorju, Miše je dugo slovio prevashodno za slikara pejzaža, koji svakako predstavljaju značajan deo njegovog opusa.

Činjenica da je poslednja Mišeova izložba bila pre 30 godina omogućila je svojevrsnu kritičku distancu i doprinela da se korpus umetnikovog pejzažnog slikarstva, sučeljavanjem sa ostalim bitnim oblastima njegovog rada u okviru ove postavke, podvrgne problemskom, fenomenološkom i kritičkom razmatranju.

„Na taj će način biti istaknute brojne silnice – povijesni, politički i društveni kontekst, intelektualni i duhovni horizont, ideologemi i ukus vremena – koje su se prelamale u njegovim djelima i koje nam otkrivaju iznimnu slojevitost ovog vrlo kompleksnog opusa“, istakla je autorka izložbe Ana Šeparović.

Pored razvojne linije predela, primorskog i urbanog, od sezanovskog, geometrijskog, preko vangogovski ekspresivnog, čistog slikarstva, do socijalno i intimistički obeleženog predela s kraja četvrte decenije prošlog veka, kompleksna priroda Mišeovog opusa pre svega je artikulisana kroz dimenziju autoportreta.

„Nisam se nikako dopadao samom sebi“, napisao je slikar 1918, nakon celodnevnog rada na autoportretu.

Ekspresivno-simbolistički u ranim godinama, autoportreti odražavaju nedoumice koje su ga kao umetnika pratile: „rastakanje i razobličavanje vlastite fizičke pojavnosti“ usled šoka izazvanog susretom s evropskom avangardom u Berlinu i Drezdenu, kada se usredsređuje na ekspresiju lica.

U daljem radu nastavlja da prati psihička stanja u okvirima promene ličnog kreativnog izraza, da bi na kraju sebe prikazao kao stvaraoca, uvaženog slikara pred štafelajem.

Među izloženim portretima nalaze se likovi značajnih ličnosti, književnika, kolekcionara, slikara, poput Mirka Račkog, Tomislava Krizmana, Emanuela Vidovića, Ive Tartalje i drugih, ovenčanih dostojanstvom svojih zanimanja, što Mišeov opus organski vezuje za aktuelni socijalni i kulturni kontekst.

Postavka nam takođe pruža uvid u portrete dece i ženskih likova, često obeleženih epitetima umesto imenom, intimnijih po vokaciji ili u prigodnom građanskom ili radničko/ruralnom miljeu.

Niz započinje ranom slikom „Portret zaručnice“ (1917) vodeći ka „Portretu gospođe Nikolić“ (1941) na kojem se očitava vreme provedeno u ateljeu Petra Dobrovića; između se nižu bezimene ribarske žene, pralje, gospođe, starice, dijapazon likova čija realizacija ne ukazuje na politiku reprezentacije utemeljenu „primarno na patrijarhalnim obrascima“.

Konačno, neminovno je osvrnuti se i na provokativan prizor, o kakvima je, sablažnjavajući se, pisao verenici Anki Malešević iz Nemačke, oličen u slici „Prijateljice“ koja odaje najviši nivo postignute ljudske intimnosti u njegovu opusu: „dva ženska gola tijela uronjena u plahte u trenutku potpune opuštenosti“.

Ovaj iskorak iz patrijarhalnog, građanskog, pa i buntovničkog autorka Ana Šeparović tumači kao ambivalentan pogled na seksualnost samog umetnika, posvećujući toj temi zasebno poglavlje u katalogu izložbe.

Pored pomenutog kataloga, izložbu prati i knjiga „Jerolim Miše, dokumenti, vrijeme, kritike“, koju je takođe priredila Ana Šeparović i kojom se zaokružuje multidisciplinarni stvaralački portret umetnika.