Demir Kapija (1): Od ljubavi do muzeja vina

Ako vam se zadesi da sa operaterom koji nema dogovor sa makedonskom mobilnom vezom , a zanoćite u nekom konačištu bez interneta u Makedoniji, može vam se desiti da vam se uža porodica kod kuće zabrine, a možda, uzgred i još poneko.

Na prolasku kroz Makedoniju taj autoput se kod klisure sa nazivom Demir Kapija takođe prekida, napuštajući za trenutak reku Vardar nekako na samom ulasku u varošicu sa istim imenom. Nekoliko kilometara niže, počinje Solunska nizija. Klisura je zbog svojih kamenih stena dobila naziv Demir kapija što je na Turskom značilo gvozdena vrata. Jugonostalgičari mogu da se sete ovog imena i po visokim letnjim temperaturama koja su često bila predmet meteoroloških izveštaja. Speleozi je pamte po pećini Bela Voda koja je dugačka skoro kilometar, tačnije 955 metara.

Geografski položaj, klimatski uslovi, nadmorska visina, karbonizirano i vulkansko tlo su pogodovali razvoju uzgajanja vinove loze, za koju se po mišljenju i istoričara ali i naučnika pretpostavlja da je doneta sa teritorije Gruzije.

Muzej vina u Demir kapiji pored predusretljivog kustosa i posebno direktora i njegovog osnivača Zvonimira Budimirovića, čuvara tradicije gajenja vinove loze ne samo ovog podneblja, istraživača, publiciste, kulturnog poslenika, pesnika ali i vlasnika velike kolekcije arheoloških predmeta koja sežu u period od pet vekova pre naše ere i koja danas zauzima centralno mesto ovog neobičnog muzeja. Rodoslov ovog nadasve interesantnog „našeg zeta“ kako ga „vikaju“ tj. oslovljavaju sa dužnim poštovanjem njegovi sugrađani rodom je iz negotinske krajine i kroz čiju krv se mešaju jermenska, jevrejska, ruska i srpska krvna zrnca. Večito nasmejan sagovornik, živa enciklopedija koji će vam sa osobitim zadovoljstvom pričati ne samo o vinovoj lozi, bogatim arheološkim nalazištima, staništima retkih ptica (kojih ima preko 260 vrsta, „a u velikoj Nemačkoj znaju samo za 138“?), dolini patuljastog kaktusa u kojoj pored Meksika i Malte jedino uspeva ta unikatna sorta koja kad procveta celi krajolik oboji u žuto.

Nije samo ljubav prema vinu dovela osnivača Muzeja vina u ove krajeve. Za vreme ovog kratkog boravka imali smo priliku da čujemo najmanje još dve ljubavne priče koje oslikavaju rečenicu sa početka ovog zapisa.

Jugoslovenski kralj Aleksandra Karađorđević je od svog tasta za svadbeni poklon dobio u okolini Demir Kapije veliko imanje sa vinarijom od 150 hiljada litara. Za svoju suprugu, kraljicu Mariju sagradio je na imanju 1928. godine letnjikovac . Kako se kraljici dopala ne samo vila, već i sama okolina, iste godine je kralj dao nalog i od turskih veleposednika je otkupljeno skoro tri hiljade hektara za razvoj vinogradarstva ali i izgradnju ergele za uzgoj lipicanera, od kojih se i danas može videti jedan (ostali su za vreme drugog svetskog rata prebačeni u ergelu Hostoun u tadašnjoj Češkoj).