Sretenje: Dan kada je donet moderan Ustav, koji je nakon samo 55 dana, ukinut

Sretenje u Srbiji nije samo crkveni praznik, već od 2002. godine je i državni. Srbija obeležava Dan državnosti 15. i 16. februara, u znak sećanja na dva važna istorijska datuma. Oba su se, po julijanskom kalendaru, dogodila na crkveni praznik Sretenje.

Prvi važan događaj, vezan za Sretenje, je Prvi srpski ustanak, koje je počeo u Orašcu 1804. godine na Sretenje.

Drugi je Sretenje 1935.godine, kada je donešen Ustav Kneževine Srbije, čiji je autor bio Dimitrije Davidović , učeni Srbin iz Austrije, poznat i kao Sretenjski ustav, donet je na Skupštini koja je održana na Sretenje.

Prvi srpski ustanak

Davne 1804. godine na Sretenje Srbi su započeli mukotrpni put ka slobodi i izgradnji modern države. Posle masovne seče knezova, Srbi su se okupili u Orašcu, za vođu je izabran Karađorđe Petrović i počeo je Prvi srpski ustanak.
– Bilo je to vreme buđenja nacionalnog duha širom Evrope i bilo je za očekivati da će i srpski narod koji je vekovima bio pod turskom vlašću poželeti slobodu i ustati protiv okupatora – objašnjava istoričar Stanislav Sremčević, za Istorisjki zabavnik.

Ustav

Tridesetjednu godinu kasnije, kneževina Srbija koja je formalno još uvek bila u sastavu Osmanskog carstva, dobila je ustav.

Na Sretenje 1835. godine otac srpskog novinarstva Dimitrije Davidović, obznanio je pravni akt koji je zapanjio Evropu, a u Istanbulu, Beču i Moskvi podigao uzbunu veću nego bilo koja buna – Sretenjski ustav.

– Dimitriju Davidoviću su kao uzor za pisanje poslužili najliberalniji ustavi tog vremena, oni koji su već bili na snazi u Belgiji i Francuskoj. Bio je to neverovatno napredan zakonski akt koji bi, normalno uz neke izmene, mogao da se primenjuje i u bilo kojoj današnjoj državi – ističe Sremčević za Istorisjki zbavnik.

Sretenjskim ustavom Srbija je postala prava zemlja posle Belgije i Francuske koja je ukinula feudalizam! Uveo je pravo na zakonito suđenje, slobodu kretanja i nastanjivanja, a odrednice koje su zabranjivale ropstvo bile su preteča onoga što danas zovemo osnovnim ljudskim pravima.

Pa ipak, u ono vreme, Sretenjski ustav je smatran veoma “opasnim”.

“Sretenjski ustav je zaista bio neverovatno moderan – promovisao je srpski kao službeni jezik, deklarisao neprikosnovenost ličnosti, ravnopravnost građana bez obzira na veru I nacionalnost… Srbija bi sa takvim ustavom postala veoma liberalna zemlja, a čitava istorija od tog trenutka pa na ovamo bi bila potpuno drugačija. Naravno, bilo bi potrebno da se poklope još neke “kockice”, ali možda bismo danas bili društvo sličnije francuskom ili belgijskom“, kaže istoričar Sremčević.

Ali Sretenjski ustav nije bio dugog veka. Njegovo ukidanje od Srbije su tražile tri inače zaraćene imperije i ljuti neprijatelji. Od kneza Miloša Obrenovića Rusija, Turska i Austrougarska su jednoglasno zahtevale da Ustav bude ukinut.

– Danas često koristimo formulaciju da svetske sile nisu htele “francusko seme na Balkanu” i to je istina. Sa druge strane knez Miloš, koji uopšte nije želeo ustav koji bi mu ograničio vlast, jedva je dočekao da ukine ustav Dimitrija Davidovića koji je i inače morao da dozvoli samo zbog pritiska javnosti – zaključuje Stanislav Sremčević i dodaje da je ustav suspendovan nakon samo 55 dana od donošenja.

Dimitrije Davidović, tvorac prvog modernog ustava Srbije, nakon ovoga je pao u nemilost, isteran je iz službe i do kraja života živeo je u siromaštvu. Ipak, njegov – Sretenjski ustav sve do danas ostao je simbol srpske borbe za slobodu i državnosti koja će tek doći.