Manevarski prostor za dogovor još uvek postoji

Dragi albanski prijatelji na Kosovu i Metohiji,
Obraćam vam se uverena da svi zajedno imamo utisak i osećanje da smo mnogo teških godina ostavili za sobom, a da bolja vremena moraju da budu pred nama. Takođe, uverena i u to da mnogi kosovski Albanci uviđaju da je nemogućno živeti mimo sveta, potpuno odvojeni jedni od drugih, a na koje su upućeni i takoreći sudbinski vezani. Vreme je da, napokon, jezike mržnje i dela terora, zločina i sile, prepustimo istoriji.

Letër e hapur e Sanda Rashkoviq – Iviqit, kryetares së Qendrës Koordinuese të Serbisë për Kosovën e Metohinë

Të dashur miq shqiptarë në Kosovë e Metohi,

Ju drejtohem e bindur se të gjithë së bashku kemi përshtypje dhe ndjenjë se shumë vjetë të vështira i kemi lënë pas vetes, dhe se para nesh duhet të jenë kohë më të mira. Gjithashtu, e bindur edhe se shumë Shqiptarë kosovarë e shohin se është e pamundur të jetohet veç nga bota, plotësisht të ndarë njëri nga tjetri, por që njihen mirë dhe mund të thuhet edhe të lidhur nga fati. Erdhi koha që, më në fund, gjuhët e urrejtjes dhe veprat e terrorit, të krimit dhe dhunës, t’ia lëmë historisë.

Njëkohësisht, nevojitet që me kthjelltësi dhe përgjegjësi, të mendojmë thellë për veprimet tona duke u liruar nga çdo paramendim i ekstremizmit – dhe kur bëhet fjalë për qëndrimet dhe kur bëhet fjalë për veprimin. Shteti i Serbisë është gati për këtë dhe Ju ofroi kompromis dhe dorën e shtrirë. Kjo zgjidhje që e quajmë autonomi qenësore në kuptimin formal do të thotë se populli i Kosovës e Metohisë do t’i marrë vetë vendimet për ligjet e veta, për gjyqet e veta, për policinë e vetë, shëndetësinë dhe arsimin. Gjithashtu, kjo garanton se populli i Kosovës e Metohisë me anë të votimeve do të zgjedhë presidentin dhe deputetët, ndërsa ata në Parlament Qeverinë. Kjo do të thotë se edhe serbët edhe shqiptarët do ta rregullojnë jetën e tyre ashtu si të mendojnë se duhet dhe në kufijtë e respektimit të normave që janë të shenjta për tërë botën normale. Vetëqeverisja lokale e rregulluar lirisht sipas masës së qytetarëve të lirë, liria ekonomike dhe ajo e tregut, mundësia e integrimit ekonomik regjional dhe anëtarësia në institucionet ekonomike internacionale. Ushtria, natyrisht, në planin tonë nuk është parashikuar sepse mendojmë se Kosmeti duhet të jetë zonë e çmilitarizuar. Ushtria serbe nuk do luftë, serbët nuk duan luftë dhe nuk përgatiten për të. Këtë nuk duhet ta bëjnë as shqiptarët sepse mendojmë se ka shumë beteja nga tonat në të kaluarën, dhe nuk duhet ta kemi edhe të ardhmen të tillë.

Propozimi ynë, ndërmjet të tjerash, do të thotë edhe se kufijtë shtetërorë të Serbisë nuk mund të ndryshohen. Kjo sjellë shumë përparësi, jo vetëm në planin e politikës së jashtme duke vërtetuar parimet e mosndryshimit të kufijve dhe modalitetet e zgjidhjes së pyetjeve etnike, por para së gjithash duke u kujdesur për modelin e zgjidhjes së dyanshme të pranishme.

Edhe pse autorizimet formale në propozimin e autonomisë qenësore janë të tilla që për to është e mjaftueshme të thuhet se në Europë autonomi kaq të gjera nuk ka, në kuptim faktik, propozimi serb jep akoma më tepër. Më shumë se sa mund të jap çdo propozim tjetër. Bëhet fjalë për dorën e shtrirë që mund të bëhet fillim i pajtimit historik të shqiptarëve dhe serbëve në Kosovë e Metohi.

Beogradi për çdo shqiptar, ashtu siç ka qënë edhe më parë, duhet të jetë metropol. I arsimuar, kulturor, shëndetësor, ekonomik. Çdo njeri me qëllim të mirë prej tij do të ketë shancën që të mësojë ndonjë gjë, të zhvillojë biznesin, të arsimohet, të shërojë prindërit… Asnjë argument i vetëm nuk mund të gjendet përse populli i Kosovës e Metohisë do jetë më mirë në Kosovën e pavarur. Kush e ka penguar kryesinë e Kosovës që të udhëheqë Krahinën deri tani? Paaftësia, pasurimi personal, mungesa e vullnetit, mundësisë dhe dëshirës?! Pyetja e statusit nuk është përgjigje universale për të gjitha pyetjet e hapura, sepse pas statusit në rend të ditës vijnë buka, barnat, puna, shtëpia, energjia elektrike… Për të gjitha këto pyetje mund të përgjigjet në qoftë se shteti është më i madh. Përveç kësaj, nuk është ka rëndësi të përmendet se ndoshta në këtë rast do të mundnim që të gjitha paqartësitë t’i zgjidhnim në mënyrë bilaterale, pa internacionalizim, por në interes të serbëve dhe shqiptarëve, por edhe të gjithë të tjerëve që jetojnë në këtë hapësirë.

Disa udhëheqës shqiptarë shumë të zëshëm duhet të heqin dorë nga kërkesat ekstremiste, eksklusive dhe të pranojnë zgjidhjen racionale dhe me kompromis – autonominë me kompetenca të mëdha, kryesore. Populli i Kosovës e Metohisë duhet që këtë zgjidhje ta pranojë në qoftë se do që të ketë një të ardhme më të sigurtë. Autonomia qenësore është format i gjerë në të cilin shqiptarët do të kenë mundësi të organizojnë gjerësisht shoqërinë e vetë, institucionet, vetëqeverisjen lokale, me një fjalë – sistemin. Kjo, njëkohësisht do të thotë se shqiptarët fitojnë partnerë strategjikë për ndërtimin e së ardhmes sepse ata janë partnerë potencialë strategjikë – serbët. Serbët në Kosmet nuk munden pa shqiptarët, por as shqiptarët pa serbët nuk munden shumë dhe nuk do të duhej që të mos ta pranojnë një ofertë të tillë zemërgjerë që është nga ana jonë në tryezë. Edhe pse ka vështirësi të dukshme, hapësira manevrike për marrëveshje të bazuar në parimet e zgjidhjes së pranishme për të dyja palët, akoma egziston.

Istovremeno, potrebno je da trezveno i odgovorno, duboko razmislimo o svojim postupcima, oslobađajući se ma kojih primisli ekstremizama – i kad je reč o stavovima i kad je reč o delanju. Država Srbija spremna je za to i ponudila vam je kompromis i ispruženu ruku. To rešenje koje zovemo suštinskom autonomijom u formalnom smislu znači da će narod Kosova i Metohije sam donositi odluke o svojim zakonima, o svojim sudovima, o svojoj policiji, zdravstvu i školstvu. Takođe, to garantuje da će narod Kosova i Metohije izbornim putem birati predsednika i poslanike, a oni u parlamentu vladu. To znači da će i Srbi i Albanci uređivati sopstveni život onako kako budu smatrali da treba i u granicama poštovanja normi koje su svetinja za ceo moderan svet: slobodno uređena lokalna samouprava po meri slobodnih građana, ekonomska i tržišna sloboda, mogućnost ekonomske regionalne integracije i članstvo u ekonomskim internacionalnim institucijama. Vojska, naravno, u našem planu nije predviđena jer smatramo da Kosmet treba da bude demilitarizovana zona. Srpska vojska ne želi rat, Srbi ne žele rat i ne spremaju se za to. To ne treba da rade ni Albanci, jer smatramo da je previše naših bitaka u prošlosti, ne bi trebalo da nam je takva i budućnost.
Naš predlog, između ostalog, znači i to da se državne granice Srbije ne mogu menjati. To donosi mnogo prednosti, ne samo na spoljnopolitičkom planu utvrđujući načela nepromenjivosti granica i modalitete rešavanja etničkih pitanja, već pre svega negujući model obostrano prihvatljivog rešenja.
Iako su formalna ovlašćenja u predlogu suštinske autonomije takva da je o njima dovoljno reći to da u Evropi tako široke autonomije nema, u faktičkom smislu, srpski predlog daje mnogo više. Više nego što bilo koji drugi predlog može dati. Reč je o ispruženoj ruci koja može biti početak istorijskog pomirenja Albanaca i Srba na Kosovu i Metohiji.
Beograd za svakog Albanca, kao što je to i ranije bilo, treba da bude metropola. Obrazovna, kulturna, zdravstvena, privredna. Svako dobronameran imaće šansu da od njega ponešto nauči, razvije biznis, stekne obrazovanje, izleči roditelje… Ni jedan jedini racionalni argument se ne može naći zašto bi narodu Kosova i Metohije bilo bolje u nezavisnom Kosovu. Ko je sprečavao rukovodstvo Kosova da uspešno rukovodi pokrajinom da sada? Nesposobnost, lično bogaćenje, odsustvo volje, mogućnosti i htenja?! Pitanje statusa nije univerzalni odgovor na sva otvorena pitanja, jer posle statusa na dnevni red dolaze hleb, lekovi, posao, kuća, električna energija… Na sva ta pitanja lakše je odgovoriti ako je država veća. Osim toga, nije nevažno spomenuti da bi možda u tom slučaju mogli da sve nejasnoće rešavamo bilateralno, bez internacionalizacije, a u interesu i Srba i Albanaca, ali i svih drugih koji na ovom prostoru žive.