Foto: Mihajlo Pupin/ Foto: Library of CongressRođeni Banaćanin, a pronalazač svetskog glasa Mihajlo Pupin, počasni je građanin Zrenjanina od 1921. godine, zapravo nekadašnjeg velikog Bečlkereka i najpoznatiji u nizu od jedanaest ličnosti kojima je, počev od 19. do 21. veka, grad na Begeju dodelio ovo zvanje.
Rođen u obližnjem Idvoru, kao afirmisan čovek ostvarivao je brojne kontakte sa rodbinom i javnim ličnostima u Srbiji i u nekadašnjem Bečkereku, gde je čak finansirao kupovinu kuće, koju je zaveštao sestri Persidi i njenoj porodici.
Šta se desilo sa tom kućom u međuvremenu, koja i danas postoji u Zrenjaninu, ko je sve u njoj živeo a ko boravio tokom fašističke okupacije i kako je ratni zločinac Janko Sep izbegao pravdi, može se pročitati u novoj knjizi dr Filipa Krčmara o počasnim građanima Velikog Bečkereka.
Tu je dostupan i podatak da je baš velikobečkerečki novinar i urednik Milan Jevtić bio priređivač i prevodilac Pupinove biografije, koja je 1929. godine izašla u Srbiji pod naslovom „Od pašnjaka do naučenjaka“ u izdanju Matice Srpske.
Po čuvenosti odmah iza njega je Tito, kontroverzna istorijska ličnost koja i danas izaziva brojne reakcije na samo pominjanje. On je čak pet puta boravio u Zrenjaninu, a poslednja poseta zabeležena je 1969. godine, kada je posetio Kombinat „Servo Mihalj“.
Tokom prve posete Zrenjaninu, koja se odigrala 11. maja 1952. godine, desio se jedan kuriozitet, danas potpuno nezamisliv.
Došlo je do arhitektonsko-građevinske intervencije na zgradi Gradske kuće u Zrenjaninu kada je uklonjena ravna ograda balkona i postavljena polukružna ograda, kako bi Tito mogao da se obrati građanima.
O svemu ovome veoma detaljno i potkrepljeno sačuvanim dokumenima i građom iz istroijskih arhiva i periodike piše u svojoj novoj knjizi „Počasni građani Velikog Bečkereka, Petrovgrada i Zrenjanina“ istoričar dr Filip Krčmar, koji proučava prošlost Banata i Zrenjanina, kulturnu istoriju Habzburške monarhije i istoriju Podunavskih Švaba.
„Jedina ličnost kojoj se nisu rušili spomenici i menjali nazivi ulica je Pupin. O Pupinu se do sada najviše pisalo, njegov značaj za sve vlasti bio je neupitan a kultura sećanja najviše negovala u odnosu na ostale počasne građane kako beleži lokalna istoriografija. On je i za komuniste bio neupitan, za vreme bivše Jugoslavije u Zrenjaninu je fakultet nazvan po njemu, podignut spomenik, izgrađena bista u Aleji velikana, nazvana jedna ulica i pošta, da bi na kraju prethodnih godina bila postavljena spomen ploča na kuću koju je kupio i zaveštao sestri“, objašnjava dr Filip Krčmar, koji je piriredio i izložbu o poznatom naučniku.
Dodaje da je najnovijim istraživanjem otkriven do sada nepoznati podatak ko su bili prvi počasni građani Velikog Bečkereka i da su oni zaboravljeni.
„Sve do skora se za prvog počasnog građanina smatrao mađarski kniževnik Mor Jokai, kome je titula dodeljena 1893. godine. Ali su onda slučajno otkrivena četiri počasna građanina, koji su sredinom 19. veka zauzimala važna mesta u javnoj upravi tadašnjeg Velikog Bečkereka i da su najverovatnije to počasno građanstvo dobili iz čistog oportunizma. Zatiranje ovih podataka vezuje se za činjenicu da je Veliki Bečkerek bio upravno sedište Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, koje je bilo simbol tadašnjeg apsolutističkog poretka Austrijske carevine, pa je zbog toga vlast bila omrznuta. Promenom vlasti odmah došlo do zaborava. Vidimo i kod ostalih počasnih građana da kada su sišli sa istorijske scene, da su sve počasti zaboravljene i zbrisane“, objašnjava Krčmar.
Kako kaže, podaci o počasnim građanima su ovom knjigom zaokruženi i objedinjeni a neka uverenja demistifikovana.
„Dugo se verovalo da su počasni građani bili Uroš Predić i Milan Stojadinović, smatrani su počasnim građanima ali oni to nisu bili. Nema utemeljenja u poznatim i dostupnim dokumentima da su imali počasni status građana“, objašnjava Krčmar.
Prvi, danas poznati počasni građani Velikog Bečkereka bili su Johan Vencel Derfel, upravnik Velikobečkerečkog okruga (čiji će sin Rudolf rođen u Bečkereku postati poznati Praški pronalazač i univerzitetski profesor) i carsko-kraljevski kapetan Karl Rajmicer fon Rajmictal 1858. godine.
Koje su bile zasluge ovih ljudi za Veliki Bečkerek ostalo je napoznato, Na spisku zaboravljenih su i načelnik sreza Veliki Bečkerek Georg fon Emanuel čiju počasnu povelju za doprinos izgradnji bolnici „Carević Rudolf“, današnja kasarna, je slučajno baš otkrio dr Filip Krčmar, o čemu je Danas pisao.
„Pronašli smo slućajno u februaru prošle godine u depou muzeja tu povelju na gotici, koju sam preveo. Potom sam našao dokumenta u Arhivu Vojvodine koja se odnose na tog čoveka i predao zrenjaninskom muzeju. Sve nam to otvara nova saznanja o periodu kada su ovi ljudi živeli u našem gradu“, objašnjava zrenjaninski istoričar.
Četvrto ime na spisku počasnih a zaboravljenih građana je vojni komandant major Antonio Aneli Monti iz Trsta, čiji će sin Oliver, rođen u Bečkereku, dogurati do kapetana prve klase bečkog dvora.
Na petom mestu počasnih građana Velikog Bečkereka je mađarski književnik Jokai Mor, šesti je Pupin, potom francuski državnik između dva rata Eduard Erio po kome jedna ulica nosi ime, general srpske kraljevske vojske Petar Živković, na devetom mestu je Tito, iza njega jugoslovenski funkcioner i rodom Banaćanin Jovan Veselinov Žarko a poslednji je guverner Dragoslav Avramović, koji je počasnim građaninom proglašen 2. oktobra 1994. godine.
„Dragoslav Avramović, guverner ili Super deka je čovek koji je rešio ondašnju hiper inflaciju, koji je više puta dolazio u Zrenjanin. Zanimljiva ličnost o kojoj je Milan St. Protić napisao biografiju. Prošlo je od tada trideset godina a da mi nikoga nismo proglasili počasnim građaninom. Vezano za njega najzanimljivije su anegdote u kojima je on dolazio u sukob sa istim tim ljudima koji su mu dodelili priznanje“, objašnjava dr Krčmar.
Knjiga „Počasni građani Velikog Bečkereka, Petrovgrada i Zrenjanina 1858-1994“ sadrži dve celine, hronološko nabrajanje i biografije nosilaca zvanja počasnih građana i okolnosti njihovog progašenja, dok drugi deo sadrži arhivska dokumenta i novinske članke o sudbini znamenja na počasne građane.
Ova knjiga, čije su izdavanje omogućili Grad Zrenjanina i Pokret Novi optimizam, nastvalja ediciju Udruženja građana „Zrenjanin eksplorativa“ kojom se populariše lokalna zavičajna istorija Zrenjanina i srednjeg Banata.
Do sada su u okviru ovog poduhvata izašle knjige „Od Mletaka do Banata. Tragom Frančeska Griselinija; Zrenjanin. dogodilo se na današnji dan“, Patrijarsi Srpske pravoslavne crkve u Velikom Bečkereku; Nagrada oslobođenja Zrenjanina i Nagrada grada Zrenjanina; Punolestvo Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin.
O autoru knjige
Dr Filip Krčmar je rođen 1984. godine u Zrenjaninu. Na Filozoskom fakultetu u Novom Sadu, odsek istorije, završio je osnovne (2003–2008), master (2008–2010) i doktorske akademske studije. Od 2013. godine je zaposlen u Istorijskom arhivu Zrenjanin. Master rad radio je na temu „Izgradnja nacionalnog identiteta vojvođanskih Švaba 1918-1933“, a doktorsku disertaciju pod naslovom „Torontalska županija 1860–1918. godine“.
Boravio je tokom osnovnih akademskih studija i stručno se usavršavao u Muzeju istorije umetnosti u Filadelfiji 2007. godine a tokom master studija na Institutu za podunavsko-švapsku istoriju i geografiju u Tibingenu, Nemačka, čiji je stipendista bio 2009. i 2018. godine.
Član je Društva za proučavanje Jugoistočne Evrope u 18. veku sa sedištem u Gracu i Komisije za istoriju i kulturu Nemaca u Jugoistočnoj Evropi sa sedištem u Tibingenu.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, ali i na Twitter nalogu. Pretplatite se na PDF izdanje lista Danas.
