Heroji Haškog tribunala

…usled i dalje prisutnog pritiska hiperprodukcije laži i izbegavanja odgovornosti, svakako da su svedoci u procesima koji su pred tim sudom vođeni i okončani.

Među pet hiljada svedoka, koliko je zabeleženo u proteklim godinama rada Haškog tribunala, najveći broj je upravo onih koji su nekim čudom, svakako, teškom mukom i sa posledičnom patnjom i traumama, preživeli i izbegli ruku zločina ratnih monstruma.

Na pitanje šta se dogodilo sa više od 5.000 svedoka koji su ispričali šta su videli, učinili ili pretrpeli tokom ratova koji su zahvatili Balkan u 1990-im godinama, jesu li im se životi promenili nakon svedočenja, odnosno da li su pronašli pravdu u presudama MKSJ-a, odgovara nova studija „Odjeci svedočenja“, koja je rezultat saradnje Službe za žrtve i svedoke Sekretarijata MKSJ-a (SŽS) i University of North Texas (UNT). Pokušaj da odgovori na ta pitanja ostvaren je, kako piše u studiji, sistematskim prikupljanjem i naučnom analizom informacija dobijenih od samih svedoka. SŽS je počeo sa radom u jeku ratnog vihora, 1995. kada je, da bi obezbedio svedoke za buduća suđenja, dopirao do ljudi u selima i mestima pod opsadom, izmeštao ih i gradio okruženje koje im je koliko je to moguće omogućilo da govore o svojim fizičkim i duševnim povredama, činjenicama rata i iz neposrednog iskustva – odgovornostima ratnih zločinaca.

Osim većinskog stava o tome da se i dan danas nose sa problemima vezanim za nastavljanje života, nakon tog najtragičnijeg iskustva koje može da zadesi čoveka, mnogi su izrazili osećaj katarzičnog olakšanja. Ono što određuje sadržaj publikacije jeste to da do sada nije bilo naučne kvantifikacije iskustva svedočenja, pa, kako kažu autori, publikacija predstavlja pilot projekat na uzorku od 300 svedoka – tužilaštva, odbrane i sudskih veća – koji žive u BiH, Hrvatskoj, Kosovu i Srbiji. Obuhvaćeni su podaci o bezbednosti svedoka, kao i njihovoj društveno-ekonomskoj situaciji, zdravlju, psihičkom stanju, ali i viđenje rada MKSJ-a.

„Rezultati su fascinantni i ohrabrujući. Svedoci sveukupno gledajući smatraju da je iskustvo svedočenja pozitivno i da su direktno doprineli ostvarenju pravde time što su svoje priče podelili sa drugima. Velika većina smatra da je MKSJ sa njima pravično postupao. Ovaj poučni doprinos o iskustvu svedočenja je značajan deo nasljeđa MKSJ-a. Služiće kao neophodna smernica kvalifikovanom osoblju koje se bavi podrškom i zaštitom svjedoka na nacionalnim i međunarodnim sudovima, i kao bogata riznica saznanja primjenjivih u situacijama kršenja ljudskih prava. Ali možda najvažnije je to da je ova studija mnogim svjedocima pružila priliku da konačno ostave iza sebe iskustvo svjedočenja pred MKSJ-om“, citiran je u predgovoru studije DŽon Hoking (John Hocking), pomoćnik generalnog sekretara UN i sekretar MKSJ.

U ovoj studiji navode se i podaci iz drugih istraživanja, pa je tako predstavljeno jedno iz 2014. koje ističe da je proces svedočenja sveukupno gledano pozitivan, te da su žene u toj oceni bile pozitivnije od muškaraca. Međutim, uprkos tome, žene su se osećale nesigurnijim od muškaraca u periodu nakon suđenja i manje su bile sklone mišljenju da je njihovo svedočenje doprinelo istini ili pravdi. Žene predstavljaju otprilike 13 odsto od svih svedoka koji su svedočili pred Tribunalom. Većina intervjua (54 odsto) obavljena je u BiH, za kojom slede Hrvatska (21 odsto), Srbija (16 odsto) i Kosovo (devet odsto). Jedan od najzanimljivijih nalaza ove pilot-studije, kako piše u publikaciji, odnosi se na veliki broj etnički mešanih brakova u uzorku ispitanika, odnosno na činjenicu da su čak 47 odsto ispitanika etnička manjina u svojoj zajednici ili imaju nacionalno mešane brakove u vlastitoj ili užoj porodici.

Podaci iz studije „Odjeci svedočenja“ ukazuju da je otprilike dve trećine svedoka svedočilo za Tužilaštvo, a preostala trećina za odbranu. Zanimljivo je to, piše u publikaciji, da postoji sedamnaest svedoka koji su svedočili ukupno 45 puta, i to i za Tužilaštvo i za odbranu.