Za svet metropola – za turiste provincija

Iako su Privredni sajam i (Stari) aerodrom izgrađeni a danski radnici počeli nasipanje peskom prostora oko Ušća, još pre rata, dolaskom dobrovovoljnih omladinskih radnih brigada počela je intenzivna izgradanja Novog Beograda. Zato je 11. april, kada je počela ova radna akcija prihvaćen kao Dan gradske opštine Novi Beograd.

Ma koliko novi grad – metropola, opčinjavao posetioce različitostima svoje arhitekture, prostornom uređenošću, zelenilom i rekama koje ga opasavaju, namernici i turisti ređe u njega ulaze, i u njemu se kraće zadržavaju nego u starom delu grada.

Najčešće ga turisti posmatraju u sumrak i noću sa Kalemegdana, bez dovoljno saznanja o njegovoj istoriji, veličini i značaju.

Oni koji se, ipak, odluče da prođu njegovim ulicama, najčešće ga napuštaju sa osećajem izvesne praznine – neispunjeni.

Kao da grad još nije dovoljno odrastao – nema dušu. U sadržajima koje nudi nisu ugrađeni duboki starodrevni koreni prostora na kome je izgrađen, niti obeležja koja bi podsećala na istoriju njegovog narastanja.

Novi Beograd je izgrađen na bežanijskim njivama i bostaništima a naziv sela Bežanija datira iz daleke 1512. godine. Sve do 1953. godine Bežanija je bila ugledna opština u Zemunskom okrugu. U početku izgradnje novog grada, poslove projektovanja i organizaciju gradnje obavljala je Direkcija za izgradnju Novog Beograda.

U to vreme u planovima izgradnje nije predviđano rušenje sela Bežanija.

Očekivalo se da će bogate i ušorene sremske kuće (sa širokim tremovima, mirisnim kuhinjama, vinskim podrumima i baštama punim jorgovana i ruža penjačica) biti meka za buduće turiste. Vinogradska ulica je planirana kao novi vinski put a kanal „Galovica“ kao stecište pecaroša. Ipak, Bežanija je napola srušena i stoji rascepljena.

Iako fizički razdvojeni, bežanijski domaćini su u slavu sećanja na 500 godina od pominjanja imena Bežanija (1512. godine) sami podigli spomenik svom urušenom selu.

Oni već godinama čekaju da neka gradska komisija odredi mesto gde bi postavili spomen-ploču žrtvama Prvog svetskog rata, čiju su izradu finansirale porodice žrtava. Ili uslišile molbe da se uredi prostor i spomen-obeležja (Ciganske i Belanovićeva rupa) gde su tokom rata dovožena i istovarana tela ubijenih Jevreja i Roma.

Teško se može razumeti to što Stari aerodrom (prvi civilni u ovom delu Evrope), preduzeće „Jastreb“ (za remont i održavanje aeroplana) i čuvena raskrsnica „Tošin bunar“ (koju prati divna priča o izvorištu toga naziva) nemaju odgovarajuća spomen-obeležja. Nemaju ih ni Studentski grad, naselje Paviljoni, KBC na Bežaniskoj kosi, niti hotel „Jugoslavija“.

Čak je i omladinsko naselje (iz 1968. godine) preko puta Studentskog grada zatrpano šutom.

Centralizacija vlasti započeta sedamdesetih godina prošlog veka (što je uzrok i današnjih političkih poremećaja) poremetila je i tokove razvoja Novog Beograda.

Zbog smanjenih ovlašćenja Opština Novi Beograd nije uspela da ostvari sopstvenu odluku o izgradnji Starog sajmišta.

A bila je nadomak cilja. (Još u decembru 1984. godine Skupština opštine Novi Beograd je usvojila Studiju: Predlog za izgradnju poslovnog kompleksa na Starom sajmištu – „Grad prijateljstva“, koji bi bio izgrađen na prostoru naselja Sajmište a obuhvatao je i izgradnju Memorijalnog kompleksa. Studija je sadržala i rešenja za finansiranje preseljenja starog naselja i izgradnju celokupnog prostora i priobalja).

Još tada predlagači su smatrali da je lokacija Sajmište jedna od najskupljih u Evropi. Na tome su i bazirani predračuni za izgradnju celokupnog prostora.

Projekat je plebiscitarno podržan od stanovnika naselja Sajmište, stručne javnosti, nadležnih institucija grada i medija. Ali ne i od pojedinaca u Gradu.

Sajmište, koje bi još pre tridesetak godina izraslo u „Beograd na vodi“, ostalo je crna rupa koju prolaznici sa mostova i reke, sada, sa čuđenjem posmatraju.

Još uvek se na Novi Beograd gleda kao na urbanistički i graditeljski eksperiment – mesto za obuku početnika.

Kako drugačije, nego kao dečju igru, protumačiti zamisao aktuelnih urbanista da se sa Kalemegdana, zamišljenom „gondolom“, turisti spuštaju na njegovo Ušće (moglo je i toboganom).

I da se na bazi te, stručno neproverene ideje, na Ušće pošalju radnici da testerišu zdravo drveće (i kopaju rupe po istorijski zaštićenom Kalemegdanu).

Poslednjih godina uočljiv je atak na atraktivne i već uređene lokacije. Popunjavaju se praznine između i unutar blokova, ranijim planovima, namenjene za parkirališta, zelenilo i dečja igrališta.

Nove zgrade na malom prostoru ustremljuju se u visinu. (Gotovo sablazno deluje soliter sa dvadesetak spratova, udenut između zgrada, bez ijednog mesta za parkiranje.)

To što je u već prenaseljeni Novi Beograd, u njegov centar, prebačen gradski, prigradski i međunarodni autobuski i železnički saobraćaj, a odmah zatim doneta odluka da se sa tog prostora izmesti budući metro, nije samo za stručnu analizu… to je pitanje zdravog razuma!

Od 1953. godine opštinom Novi Beograd vladalo je osam predsednika. Pet od osam dovedeno je sa strane. Većina, kao što je slučaj i sa aktuelnim gradonačelnikom, nije ni stanovala u njemu.

Možda je i to razlog što su kadrovi, u prolazu, zaboravljali na sitnice koje grad čine sadržajno ispunjenim. Što ga vezuje sa istorijom njegovog nastajanja i tradicijom prostora na kome je građen.

Niko se, na primer, od ovih prolaznika, ali ni onih sa daljinskim upravljačem, nije setio beskrajno požrtvovanog dobrovoljnog rada i doprinosa njegovih graditelja.

Još 1951. godine raspisan je konkurs za idejno rešenje spomenika akcijašima – graditeljima Novog Beograda. Jedan od studenata, učesnik akcije (1948-1951), a kasnije profesor Fakulteta umetnosti – vajar Miodrag Živković, pobedio je na tom konkursu.

Nažalost sedamdeset godina je prošlo (profesor Živković je pri kraju prošle godine preminuo) a da njegova, ali i životna želja onih 220.000 dobrovoljnih graditelja nije ispunjena. A taj spomenik je takođe deo istrgnute duše Novog Beograda.

Autor je ekonomista