Sumrak ribolovnog upravljanja u Srbiji

Rekreativni ribolov postoji pojavno i kod nas, ali je u dobroj meri zadržao i tradicionalno korišćenje ulovljene ribe u ishrani. Ipak, takav „rekreativni“ ribolov nije konkurencija privrednom, alaskom ribolovu, vekovne tradicionalne delatnosti na velikim panonskim rekama.

Sa porastom obima i jačine ribolova vrlo brzo postalo je jasno da mu preti krah ukoliko se merama upravljanja ne odredi kako da njegovo vršenje ne ugrozi obnavljanje ribljeg fonda kao prirodnog resursa. Iz potreba upravljanja eksploatacijom ribljeg fonda razvila se Ribarstvena biologija kao primenjena naučna oblast koja je pored Biologije vrlo brzo uključila i Sociologiju, Ekonomiju, Tehnologiju i druge neophodne naučne discipline. Sa sticanjem saznanja o ugroženosti pojedinih ribolovno značajnih vrsta, njena veoma važna komponenta postala je i Konzervaciona biologija čiji je cilj očuvanje autohtonog karaktera zajednica i fauna riba uz istovremenu eksploataciju dela ribljeg fonda koji nije ugrožen.

I pored mogućnosti primene saznanja savremene Ribarstvene biologije, stanje u upravljanju ribljim fondom u Srbiji je iz godine u godinu sve gore. Značajno popravljanje ribolovnog upravljanja i stanja ribljeg fonda u odnosu na katastrofalno stanje iz devedesetih godina dogodilo se posle 2000. godine, kada je broj prodatih dozvola za rekreativni ribolov za dve-tri godine dostigao svoj istorijski maksimum u Srbiji od oko 100 hiljada. Danas, broj prodatih dozvola nije ni 70% od tog broja. Razlog za takve efekte nisu finansijska sredstva koja se od prodatih dovola slivaju u državni budžet i u budžet korisnika ribarskih područja odabranih od države. Cena dozvole za rekreativni ribolov u Srbiji je oko 50 evra, a za privredni ribolov između 800 i 1300 evra, zavisno od ribolovne vode. Od tih pojedinačnih iznosa otprilike oko 30% ide državi, a ostatak korisniku za poslove upravljanja ribarskim područjima (poribljavanja, bruto plate ribočuvara i materijalni troškovi poslovanja).

Nasuprot očekivanjima većine učesnika ove delatnosti u Srbiji da će se primenom novog Zakona o zaštiti i održivom korišćenju ribljeg fonda iz 2014. godine poboljšati stanje, do toga nije došlo. Nekad na tome ruku išle i loše godine (ili previše kišne, kao 2014., ili previše sušne, kao naredna, 2015.), ali na ukupno pogoršanje stanja mnogo više su uticale neodgovarajuće mere nadležnog organa državne administracije, kakve su izdavanje godišnjih dozvola za rekreativni ribolov korisnicima u februaru ili martu tekuće godine umesto početkom januara (2015. i 2016. godine), višegodišnja nesposobnost da se sprovede regularan konkurs za dodelu ribarskih područja na korišćenje (sproveden tek 2016. godine, iako je prethodni period upravljanja završen 2012. godine) i ustanovljavanje novih ribarskih područja 2015. godine. Proglašenje ovih ribarskih područja administracija je pravdala potrebom da se dotle navodno loše projektovana i finansijski neodrživa ribarska područja u Srbiji naprave samoodrživim prema broju rekreativnih ribolovaca koji na njima kupuju dozvole. Nasuprot tome, postignuto je da se prema kriterijumu partijske bliskosti republičkoj vlasti, pojedine ribolovne vode koje su donosile veliki broj prodatih dozvola dotadašnjim korisnicima izdvoje iz prirodnih slivnih područja i pridodaju drugim ribarskim područjima i drugim, politički bližim korisnicima. Na primer, Savsko jezero u centru Beograda i pored dugogodišnjeg ukazivanja na apsurd, nekako je nastavilo i dalje da pripada RP Kolubara, a 2017. godine nije pripadalo nikom i izbačeno je iz ko zna kog po redu Privremenog programa upravljanja. Posledice ovih propusta širom Srbije trpeo je samo riblji fond. Nastavljeno je dalje pogoršanje efikasnosti u vršenju delatnosti čuvanja ribljeg fonda na prevelikim i previše razuđenim ribolovnim područjima od proporcionalno malog broja korisnika koji svojim ribočuvarskim i stručnim službama očigledno nisu mogli da pokriju tolika područja. Niko se nije obazirao na upozorenja i savete da se sve može rešiti i na druge načine.

Najveći problem u vršenju delatnosti je sam novodoneseni zakon, u čijoj su izradi odlukom nadležnog administrativnog organa učestvovali njegovi predstavnici, rukovodstvo JP „Srbijašume“ kao korisnik i od države pozvani omiljeni stručnjak iz akademske zajednice kao neizbežno pokriće u pogledu stručnosti. Pri tome, niko od njih nije imao ni formalno školovanje, niti stručnu ili akademsku kompetentnost ribarstvenog biologa, valjda zato što se u ribolov ionako svi dobro razumeju. Rezultat rada tog tima bila su rešenja u vidu zakonskih odredbi, a doveli su do posledica po upravljanje ribljim fondom koje su nastale i primenom, i neprimenjivanjem tih odredbi zakona u vidu daljeg pogoršanja stanja. Nasuprot deklarativnom nazivu zakona i očekivanju da se riblji fond zaštiti i održivo koristi, rešenja predložena od strane državno-omiljenog stručnjaka pokazala su se potpuno nefunkcionalnim. Pored pravilnika kojim je propisano paušalno, a ne realno određivanje visine naknade štete po riblji fond prilikom krivolova ili akcidenata, pojavili su se u samom zakonu odredbe koje do ekvilibristike otežavaju projektovanje režima ribolova koji bi riblji fond zaista zaštitio. Najeklatantniji primer je novoustanovljena kategorija „posebnih staništa riba“ koja je trebalo zameni dotle postojeća „prirodna riblja plodišta“ gde je ribolov potpuno zabranjen, iako obe kategorije nemaju smisla i uloge kad već postoje ustanovljene zaštitne mere u vidu zabrane ribolova strogo zaštićenih vrsta riba i ograničenje ribolova zaštićenih vrsta lovostajem, minimalnom lovnom veličinom pojedinih vrsta i brojem ili količinom primeraka tih vrsta. Slično je i sa podizanjem obavezne stručne spreme za stručne i ribočuvarske službe korisnika bez ikakvog vidljivog razloga i potrebe, a ispostavilo se i efekata. Ali kad nadležnoj državnoj administraciji rešenje napravi njen omiljeni stručnjak formalno najvišeg obrazovanja, kako država da mu protivreči?

Autori su redovni profesor i naučni savetnik i docent i naučni savetnik Univerziteta u Beogradu