Kako prepoznati nasilje u porodici?

Pojam nasilja u porodici

Porodični zakon Srbije određuje pojam porodičnog nasilja na način što propisuje da je to ponašanje kojim jedan član porodice ugrožava telesni integritet, duševno zdravlje ili spokojstvo drugog člana porodice, s tim da sam zakonodavac dalje konkretizuje i koja to ponašanja predstavljaju nasilje u porodici, navodeći da se pod nasiljem u porodici naročito smatra: nanošenje ili pokušaj nanošenja telesne povrede; izazivanje straha pretnjom ubistvom ili nanošenja telesne povrede članu porodice ili njemu bliskom licu; prisiljavanje na seksualni odnos; navođenje na seksualni odnos sa licem koje nije navršilo 14. godinu života ili nemoćnim licem; ograničavanje slobode kretanja ili komuniciranja sa trećim licem; vređanje, kao i svako drugo drsko, bezobzirno i zlonamerno ponašanje.

Vrste nasilja u porodici

Kada se spomene nasilje u porodici svi odmah pomisle na akte fizičkog nasilja koje jedan član preduzima prema drugom članu porodice. Ovo i jeste u praksi vrlo čest oblik ispoljavanja nasilja u porodici, to je najotvoreniji vid nasilja i posledice koje ono izaziva su najvidljivije. Radnje fizičkog nasilja se teško mogu pobrojati s tim da se u praksi najčešće manifestuju kao šamaranje, šutiranje, udaranje pesnicama, povlačenje za kosu, grebanje… Ponekad je vrlo teško razdvojiti fizičko od psihičkog nasilja i obično se dešava da psihičko nasilje prethodni fizičkom nasilju s tim da je psihičko nasilje najzastupljeniji vid nasilja koji se u praksi pojavljuje. Treba reći da permanentna i dugotrajna izloženost jednog člana porodice psihičkom nasilju nekada može ostaviti teže posledice po žrtvu nasilja čak i od fizičkog nasilja. Inače, pod psihičkim nasiljem obično se podrazumeva vređanje jednog člana porodice, kritikovanje fizičkog izgleda, neretko i inteligencije, zatim emocionalno ucenjivanje… Sledeći oblik nasilja koji se u praksi pojavljuje je seksualno nasilje koje predstavlja čin povrede polne slobode i predstavlja svaki vid zlostavljanja na seksualnoj osnovi, s tim da ovaj oblik nasilja često prati i fizičko zlostavljanje. Naposletku, ekonomsko nasilje u porodici postoji u onim situacijama gde nasilnik zloupotrebljava svoju bolju finansijsku poziciju u odnosu na člana porodice prema kome vrši nasilje a osnovni cilj koji nasilnik ima jeste da ostvari potpunu kontrolu nad drugim članom porodice. Ovaj vid nasilje se neretko manifestuje u zabranama koje nasilnik postavlja žrtvi da pronađe posao, da obezbedi stabilan izvor prihoda, kao bi nasilnik bio dominantna figura u porodici i na taj način ostvario potpunu kontrolu nad žrtvom.

Kome se pruža zaštita od nasilja u porodici

Prema Porodičnom zakonu, pravo na zaštitu od nasilja u porodici imaju:

– supružnici ili bivši supružnici;

– deca, roditelji i ostali krvni srodnici, te lica u tazbinskom ili adoptivnom srodstvu, odnosno lica koje vezuje hraniteljstvo;

– lica koja žive ili su živela u istom porodičnom domaćinstvu;

– vanbračni partneri ili bivši vanbračni partneri;

– lica koja su međusobno bila ili su još uvek u emotivnoj ili seksualnoj vezi, odnosno koja imaju zajedničko dete ili je dete na putu da bude rođeno, iako nikada nisu živela u istom porodičnom domaćinstvu.

Ko može podneti tužbu za zaštitu od nasilja u porodici

Postupak za zaštitu od nasilja u porodici pokreće se tužbom, koju mogu podneti član porodice prema kome je nasilje izvršeno, njegov zakonski zastupnik, javni tužilac i organ starateljstva. Obaveza suda u ovim postupcima jeste da postupak sprovede uz poštovanje načela hitnosti, a koje načelo je u ovim postupcima operacionalizovano kroz obavezu suda da prvo ročište zakaže tako da se ono održi u roku od osam dana od dana prijema tužbe u sudu kao i obavezu drugostepenog suda da donese odluku po pravnom leku u roku od 15 dana od prijema pravnog leka. Ono što je bitno za sam postupak jeste to da sud nije vezan granicama tužbenog zahteva, što predstavlja odstupanje od načela dispozicije. Takođe, sud nije vezan ni predloženom merom već nakon sprovedenog postupka, u zavisnosti od utvrđenog oblika i intenziteta ispoljenog nasilja, sud sam bira meru koja je najpodesnija da ostvari svoju svrhu a to je zaštita psihičkog i fizičkog integriteta žrtve nasilja u porodici.

Koje mere se izriču prema članu porodice koji je izvršio akte nasilja u porodici

Kada nakon sprovedenog dokaznog postupka utvrdi da je jedan član porodice bio izložen aktima koji se pravno kvalifikuju kao nasilje u porodici od strane drugog člana porodice, sud ima obavezu izricanja mera zaštite od nasilja u porodici. Mere zaštite od nasilja u porodici propisane su Porodičnim zakonom, i to u odredbi čl. 198. st. 2. tač 1-5), a to su: izdavanje naloga za iseljenje iz porodičnog stana ili kuće, bez obzira na pravo svojine odnosno zakupa na nepokretnosti; izdavanje naloga za useljenje u porodični stan ili kuću, bez obzira na pravo svojine odnosno zakupa nepokretnosti; zabrana približavanja članu porodice na određenoj udaljenosti; zabrana pristupa u prostor oko mesta stanovanja ili mesta rada člana porodice; zabrana daljeg uznemiravanja člana porodice.

Građanskopravna i krivičnopravna zaštita od nasilja u porodici

Nasilje u porodici predstavlja složen problem i neretko je potrebno delovanje i građanskopravnog i krivičnopravnog sistema pravne zaštite od nasilja u porodici kako bi se postigao željeni cilj, a to je delotvorna zaštita žrtve nasilja u porodici. Dakle, u pitanju su dva sistema pravne zaštite koji se međusobno ne isključuju već se dopunjuju. Najprostije rečeno, sistem krivičnopravne zaštite od nasilja u porodici ne dejstvuje u situacijama kada nasilje ispoljava blaže oblike i više je ovaj vid pravne zaštite rezervisan za teže oblike nasilja u porodici. Sa druge strane, građanskopravni vid zaštite od nasilja u porodici deluje i kada se pojavi najmanji stepen nasilja u porodici jer polazi od tzv. „nulte tolerancije“ na nasilje u porodici.

Sublimirajući napred izneta zakonska rešenja, ne može se izbeći zaključak da je naše društvo u velikoj meri sazrelo i postalo svesno opasnosti od nasilja u porodici, a ta zrelost se iskazuje, bar na normativnom planu, detaljnim regulisanjem mera zaštite od nasilja u porodici čiji je cilj da pruže nužnu zaštitu psihičkog i fizičkog integriteta člana porodice izloženog aktima nasilja od strane drugog člana porodice. Sa druge strane, izneta normativna rešenja predstavljaju samo „vrh ledenog brega“ borbe protiv nasilja u porodici. Ono što se u praksi mora preduzimati jeste to da se svi organi, ne samo sud i organ starateljstva, udruže u zajedničkoj borbi protiv ovog problema, kako bi se, ne samo osujetila uzlazna linija nasilja, već kako bi se nasilje u porodici na široj osnovi predstavilo kao neprihvatljivo, posledično u potpunosti iskorenilo.

Autor je sudija i predsednik Građanskog odeljenja Osnovnog suda u Kragujevcu

Stavovi autora u rubrici Dijalog ne odražavaju nužno uređivačku politiku Danasa.