Iran (4): Priča o Crkvi Istoka

Otuda predstavlja poseban ogranak istočnog hrišćanstva, sa sopstvenim osobenostima, hristološkim (teološka disciplina koja se bavi proučavanjem Isusa Hrista) i eklisiološkim (nauka o pitanjima Crkve, njene uloge, mesta, položaja, poruke, uređenja, delatnosti, organizacije …).

Asirska Crkva Istoka se obraća Asircima kojih je, prema procenama sa početka 2000-ih, u Iranu bilo između 32.000 i 50.000. Većina živi u Teheranu, dok je približno 15.000 nastanjeno u Urmia i asirskim selima u okolini.

Asirska crkva tvrdi da predstavlja kontinuitet istorijske Crkve Istoka ili Istočne pravoslavne crkve. Crkva Istoka, poznata i kao Nestorijanska crkva, bila je hrišćanska crkva u Persijskom carstvu i drugim delovima Azije tokom kasne antike i srednjeg veka. Nastala je kao istočna grana sirijskog hrišćanstva i koristila istočni sirijski obred u liturgiji. Odigrala je glavnu ulogu u istoriji hrišćanstva u Aziji.

Poreklo istočne crkve može se pratiti od početnih vekova hrišćanstva. Pojavila se sa širenjem hrišćanstva među asirskim narodom i drugim etničkim zajednicama u zapadnim provincijama Persijskog carstva. Matične oblasti “Istočne crkve” bile su istočno od tadašnje vizantijsko-persijske granice, u drevnoj Asiriji sa Mesopotamijom, staroj Partiji i Persiji.

Tokom prvih vekova, hrišćani u oblastima Partskog i Persijskog carstva priznavali su vrhovno starešinstvo patrijarha Antiohije (današnje Antakije u Turskoj). Prekretnica u razvoju „Crkve Istoka“ dogodila se posle Trećeg vaseljenskog sabora u Efesu (431. godine n.e.) na kojem je osuđeno hristološko učenje carigradskog patrijarha Nestorija (386-451 n.e.).

Nestorije se u oblasti mariologije (razmatranja o Mariji, Isusovoj majci) suprotstavljao uvođenju naziva „Bogorodica“ za Mariju, a predlagao „Hristorodica“. Naglašavao je potpunu razdvojenost Isusovih božanskih i čovečanskih svojstava. Protivnici su ga optužili da podrazumeva dve ličnosti u Hristu, božansku i čovečansku.

Osuda Nestorijeve doktrine i patrijarha su doveli do nestorijske šizme i egzodusa njegovih pristalica u Persiju pod Sasanidskom dinastijom (224-651 n.e). Tamošnji hrišćani su pozdravili izbeglice i postepeno usvojili Nestorijansku doktrinu. Persijska crkva je alternativno nazvana Nestorska crkva.

Nestorijanska sirsko-persijska crkva se osamostalila stvaranjem sopstvenog središta 424. u mesopotamskom gradu Seleukiji-Ktesifonu. Poglavar je nazivan „katolikos-patrijarh“.

Ktesifon, čije su ruševine 35 km jugozapadno od Bagdada, bio je između 570. do 637. najveći grad na svetu. Oko 762. se poglavar preselio u Bagdad. Posle mongolskog osvajanja 1258, patrijaršijski presto je pomeren na sever Iraka.

Od VI do VIII veka se nestorijanska „Crkva Istoka“ širila unutar Persijskog carstva i dalje prema istoku, obuhvatajući Indiju i Kinu, jedan od najvećih hrišćanskih misionarskih poduhvata u istoriji. U 13. i 14. veku crkva je pod mongolskim carstvom, osvajačem Persije, završila period širenja. Uticajni nestorijski hrišćani su nalazili na mongolskom dvoru.

Od sredine 16. veka deo nestorijanaca se pokatoličio, postavljen je temelj za stvaranje tzv. Haldejske katoličke crkve. Preostali nestorijanci, zadržavši tradicionalna učenja, reorganizovali su se u današnju Asirsku crkvu Istoka, koja zvanično poštuje Nestorija kao svetitelja.

Pripadnici ove crkve su tokom kasnijeg razdoblja arapske i turske vlasti doživeli teške progone, ali su uspeli da opstanu u Iraku, Iranu, Siriji i Libanu.