Istina ne može večito da se prikriva od građana

Iz razloga koji se mogu razumeti, ali ne i opravdati, javna istupanja u vezi ove teme svode se na sankcije koje su u poslednjoj deceniji prošlog veka bile uvedene Srbiji i Crnoj Gori. Te sankcije se često označavaju kao „nepravedne, ničim izazvane“. Nezavisno od gledišta o opravdanosti ili neopravdanosti sankcija, parola o „nepravednim, ničim izazvanim sankcijama“ predstavlja izgovor radi izbegavanja bilo kakve rasprave o razlozima zbog kojih su Ujedinjene nacije 1992. godine uvele sankcije Srbiji i Crnoj Gori. Istina o tome neće moći da se večito prikriva od građana Srbije.

Građanima se ne saopštava ni činjenica da Srbija ima iskustva ne samo sa sankcijama iz 1992. godine nego i sa ranijim i potonjim. Ovom prilikom podsećam na neke od njih.

Posle Rezolucije Informbiroa iz 1948. godine, Sovjetski Savez je Jugoslaviji, a time i Srbiji, uveo potpuni embargo. Po nalogu Moskve, tom embargu su se priključile sve istočnoevropske države. Zapadnoevropskim zemljama i Sjedinjenim Američkim Državama bilo je potrebno više od godinu dana da prevaziđu sumnju da je sukob Tita i Staljina prividan, pa da počnu da pomažu Jugoslaviji da se odupre riziku sovjetske vojne agresije i savlada sankcije kojima je bila izložena.

Tokom tih godinu dana Jugosloveni su sami branili svoju nezavisnost, a njeni vojnici su ginuli na granicama iza kojih je bilo postrojeno više od 200.000 sovjetskih i satelitskih vojnika. Sedam godina kasnije, najviši sovjetski rukovodioci su se izvinuli uz objašnjenje da su greške prema Jugoslaviji bile prouzrokovane lažnim informacijama njihovih obaveštajnih službi.

Sledeće iskustvo sa sankcijama Srbija je stekla 1989. godine. Nezadovoljna otporom njenom nastojanju da obnovi jugoslovenski centralizam, tadašnja vlast Republike Srbije uvela je sankcije drugoj jugoslovenskoj republici – Sloveniji. Sankcije su obrazložene očekivanjem da Slovenci – „austrijski konjušari“, koji su „decenijama pljačkali Srbiju“, neće moći da izdrže embargo, te da će se povinovati zahtevima Beograda. Procena se pokazala pogrešnom – Slovenci, koji su branili svoju slobodu od srpskog izvoza antibirokratske revolucije, izdržali su. Sankcije su doprinele da Slovenci shvate da Jugoslavija, pod upravom srpskih vlasti, više nije njihova zemlja. Otišli su, tačnije – oterani su. Vreme za izvinjenje Srbije Sloveniji još nije došlo. Doći će.

Sankcije Srbiji i Crnoj Gori iz maja 1992. godini uveo je Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija u kojem se nalazio i predstavnik Ruske Federacije. On je bio ovlašćen da stavi veto na sankcije, ali to nije učinio.

Uz privremeno ublaženje u vreme Dejtonskog sporazuma, sankcije su trajale skoro deset godina. Iskustvo Srbije sa posledicama tih sankcija je veoma teško. A nije lako ni razmišljanje o tome da li su sankcije Ujedinjenih nacija bile u nekoj vezi sa razaranjem Vukovara, sa bombardovanjem Dubrovnika, sa trogodišnjom opsadoma Sarajeva i ubijanjem dece i odraslih građana u tom gradu, sa desetogodišnjim apartejdom prema Albancima, sa ubijanjem Albanaca od strane srpske policije, vojske i paravojnih jedinica, sa prenošenjem leševa u centralnu Srbiju, sa oduzimanjem ličnih dokumenata i proterivanjem više stotina hiljada albanskih građana u Albaniju i Makedoniju.

Da li su se predstavnici velikog broja država jedno jutro probudili i iz mrzovolje odlučili da uvedu sankcije nekoj zemlji? Zašto su odabrali baš Srbiju i Crnu Goru? Doći će dan kada ćemo i na ta pitanja smoći snage da sebi damo odgovor.

Poslednje sankcije na prostoru bivše Jugoslavije, pre eventualnog uvođenja sankcija Rusiji ili opredeljenja za sankcije SAD i evropskih zemalja prema Srbiji, bio je emargo iz 1994. godine koji je Srbija uvela Republici Srpskoj u Bosni i Hercegovini. To su bile još jedne sankcije koje je Srbija u periodu od pet godina uvela neposlušnom slabijem partneru. Sankcije Republici Srpskoj, koje je uvela srpska vlast, prošle su bez vidnijeg neslaganja i otpora građana Srbije. Prećutni pristanak na uvođenje sankcija Republici Srpskoj bio je zasnovan na različitim motivima. Iz današnje perspektive, to iskustvo je značajno za srpske građane, za opoziciju u Srbiji, a i za vlast koja se, odlažući bilo kakvu odluku o sankcijama, uporno poziva na raspoloženje javnosti od koje prikriva sve sankcije osim sankcija iz 1992. godine.

Autor je advokat iz Beograda